नवी दिल्ली: रेल्वे रुळांवर होणारे हत्ती आणि इतर वन्यजीवांचे अपघात रोखण्यासाठी भारतीय रेल्वेने आता आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) आधारित यंत्रणा अधिक सक्षम करण्याचा निर्णय घेतला आहे. रेल्वे रुळांवरून जाणाऱ्या वन्यजीवांच्या सुरक्षिततेसाठी ‘गजराज’ सारख्या प्रगत तंत्रज्ञानाचा विस्तार केला जात आहे.
काय आहे ही नवीन प्रणाली?
भारतीय रेल्वेने विकसित केलेली ही AI-आधारित यंत्रणा प्रामुख्याने ‘इंट्र्यूजन डिटेक्शन सिस्टम’ (IDS) वर आधारित आहे. ही प्रणाली खालीलप्रमाणे काम करते:
सेन्सर्सचा वापर: रेल्वे रुळांच्या कडेला बसवलेले ऑप्टिकल फायबर सेन्सर्स वन्यजीवांच्या हालचालींमुळे होणारी कंपने (Vibrations) ओळखतात.
त्वरित इशारा: जर एखादा हत्ती किंवा मोठा प्राणी रुळांच्या जवळ आला, तर ही प्रणाली तात्काळ लोको पायलट (रेल्वे चालक) आणि स्टेशन मास्टरला अलर्ट पाठवते.
वेग मर्यादा: इशारा मिळताच चालक ट्रेनचा वेग कमी करू शकतो किंवा थांबवू शकतो, ज्यामुळे अपघात टळतात.
ही यंत्रणा हवामानातील बदल आणि काही अपवाद वगळता प्राण्यांच्या हालचालींची अचूक ओळख पटवते. सुरुवातीला आसाम आणि पश्चिम बंगालच्या काही भागांत यशस्वी चाचणी झाल्यानंतर, आता ही यंत्रणा झारखंड, ओडिसा आणि तामिळनाडू यांसारख्या राज्यांतील ७०० किलोमीटरपेक्षा जास्त रेल्वे मार्गांवर लागू केली जाणार आहे. यामुळे जंगलातून जाणाऱ्या रेल्वे मार्गांवर वन्यजीवांचा जीव वाचवण्यास मोठी मदत होणार आहे.
भारतीय रेल्वेचे हे पाऊल आधुनिक तंत्रज्ञान आणि निसर्ग संवर्धन यांचा उत्तम मेळ घालणारे आहे. यामुळे ‘रेल्वे-हत्ती संघर्ष’ कमी होऊन वन्यजीवांचे प्राण वाचण्यास मदत होईल.